Rasyonel seçim teorisi: kökeni, açıklaması ve örnekleri

Rasyonel seçim teorisi, sosyal ve ekonomik davranışları anlamak ve sıklıkla usulen modellemek için kullanılan bir çerçevedir. Bu makalede, ne olduğunu açıklayacağız, teorinin temel avantajlarını ve dezavantajlarını vurgulayacağız ve uygulamasına örnekler vereceğiz.

Rasyonel seçim teorisi nedir?

Rasyonel seçim teorisi, bireylerin kişisel hedefleriyle tutarlı sonuçlar elde etmek için rasyonel hesaplamalar kullandığını söyleyen bir kavramdır. Bu sonuçlar, bireyin kişisel çıkarlarını en üst düzeye çıkarmakla bağlantılıdır. İnsanlar rasyonel bir yaklaşım kullanırlar çünkü kendilerine yarar sağlayacak faydalar beklerler ve kendilerine sunulan sınırlı seçeneği kullanmanın memnuniyetini isterler.

Rasyonel seçim teorisi genellikle görünmez el, rasyonel taraflar ve kişisel çıkar kavramlarıyla karşılaştırılır. Ekonomistler genellikle teoriyle ilgili faktörlerin bir bütün olarak dünya ekonomisi için iyi olduğunu savunuyorlar.

Rasyonel seçim teorisini anlamak

Bu teoriyi anlamak hiç de zor değil. Farkında olmasak bile, karar verirken her gün kullanıyoruz. 

Rasyonel seçim teorisinin temeli, rasyonel aktörlerin katılım olasılığıdır. Sahip oldukları bilgiye eriştikten ve yorumladıktan sonra ekonomide rasyonel seçimler yapan bireylerdir. Rasyonel aktörler rasyonel seçim teorisinin temelini oluştururlar. Rasyonel aktörlerin her zaman faydalarını en üst düzeye çıkarmaya ve herhangi bir durumda kayıpları en aza indirmeye çalıştıklarını söyleyen bir varsayım vardır. 

Ekonomistler bu varsayımı modeller geliştirmek ve insanların belirli durumlarda nasıl davrandıklarını tahmin etmek için kullanırlar. Daha geniş çalışmaların bir parçasıdır ve toplumdaki rasyonalitenin doğasını anlamalarına yardımcı olur. 

Kişisel çıkar ve görünmez el

Rasyonel seçim teorisinin temel belitlerini geliştiren ilk ekonomistlerden biri olan Adam Smith, insanların görünmez bir el tarafından yönlendirildiği fikrini ortaya koydu. 

1776 ‘da yayınlanan “Milletlerin Zenginliği & Doğası ve Nedenleri Üzerine Bir İnceleme” adlı kitabında kişisel çıkar çalışmalarını ve görünmez el teorisini vurguladı. 

Görünmez el, bireyleri kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmeye iten görünmeyen güçtür. Örneğin, insanları çok çalışmaya, para biriktirmeye ve hayatlarını iyileştirip serbest piyasa ekonomisini etkileyecek alanlara yatırım yapmaya motive eder. 

Smith, bu çıkarcı davranışın nihayetinde bir bütün olarak topluma fayda sağladığına inanıyordu. İnsanlar kendi hallerine bırakıldıklarında ve kişisel çıkarlarının peşinden gitmelerine izin verildiğinde, doğal olarak kendi yaşamlarını ve etraflarındakilerin yaşamlarını iyileştirecek faaliyetlere yöneleceklerdir. 

Rasyonel seçim teorisindeki diğer gelişmeler de kişisel çıkarla ilgili olumsuz kavram yanılgılarını reddeder. Teoriye göre, kendi çıkarlarına ve rasyonalitesine göre hareket eden rasyonel aktörler, daha sonra tüm ekonomi için faydalı olduğu ortaya çıkan kararlar alırlar. 

Görünmez el teorisini savunan ekonomistler, daha az hükümet müdahalesi ve daha fazla serbest piyasa değişimi fırsatını savunuyorlar. Üretim ve tüketim özgürlüğünün ekonominin verimli bir şekilde gelişmesine izin verdiğine inanıyorlar. Ve bu sadece her birey kendi çıkarları doğrultusunda hareket ettiğinde mümkündür. Piyasa arz ve talebinin bireysel baskısının sürekli etkileşimi, fiyatların daha doğal akmasına neden olur ve ticaret akışını daha pürüzsüz hale getirir.

Rasyonel seçim teorisi ve Davranışsal ekonomi

Birçok iktisatçı, rasyonel seçim teorisinin ve görünmez el teorisinin doğruluğu üzerine tartışır. Aynı fikirde olmayanlar, bireylerin her zaman faydayı en üst düzeyde olan rasyonel kararları vermediklerine dikkat çekmektedir. Davranışsal ekonomi böyle doğdu.

Bu bilim, insanlar ekonomik kararlar aldıklarında ne olduğunu incelemek için geliştirilmiştir. Bireylerin ve kurumların ekonomik karar alma süreçlerini açıklamak için yeni bir müdahaledir. 

Davranışsal ekonomi, psikolojik bir bakış açısı kullanarak bireysel aktörlerin neden bazen irrasyonel kararlar aldığını açıklamaya çalışır. Ayrıca, davranışlarının neden ve nasıl her zaman ekonomik modellerin tahminlerini takip etmediğini de göstermektedir. 

Rasyonel karar verme sürecinin eleştirmenlerine ve muhaliflerine göre, ideal bir dünyada, insanlar her zaman kendilerine nihai faydalar ve memnuniyet sağlayan optimal kararlar alırlar. Ancak gerçek şu ki, ideal bir dünyada yaşamıyoruz; Gerçek dünyada, duygular ve dış faktörler insanları daha sık etkiler.

Bu nedenle, bu çalışmaların sonuçları tutarlı bir şekilde insanların her zaman rasyonel davranmadıklarını göstermektedir. Yine de, karar vermeleri genellikle sosyal normlar, duygular ve zihinsel kısayollar gibi diğer faktörlerle açıklanabilir.

Nobel Ödüllü Herbert Simon, ana akım ekonomide mükemmel rasyonellik kavramını reddetti ve bunun yerine sınırlı rasyonellik teorisini tanıttı. 

Karar vermenin sınırlı rasyonellik modeline göre, insanlar karar vermek için gereken tüm bilgileri her zaman alamazlar. En iyi çözümü seçerken tam bir maliyet — fayda analizi yapmazlar, bunun yerine kişisel yeterlilik kriterlerini karşılayanı seçerler. Sınırlı rasyonalitenin bir örneği, eksik piyasa bilgileri ve acele nedeniyle hisselerini satmak için riskli bir karar veren bir tüccardır.

Ekonomist Richard Thaler, insanların rasyonel aktörler olarak faaliyet gösterdiği fikrinin daha fazla sınırlarını gösterdi. Thaler’in zihinsel muhasebe varsayımı, insanların bazı dolarlara diğerlerinden daha fazla değer verdiğini göstermektedir. Ancak, aynı zamanda, tüm bu dolarlar aynı değere sahiptir. Örneğin, insanlar 40$ ‘lık bir satın alma işleminde 20$ tasarruf etmek için başka bir alışveriş merkezine gitmeye karar verirler, ancak 2.000$’ lık bir üründe aynı 20$ tasarruf etmek için başka bir mağazaya gitmezler.

Rasyonel seçim teorisinin avantajları ve dezavantajları

Rasyonel seçim teorisinin birçok yararından biri, bireysel ve kolektif davranışları açıklamaya yardımcı olabilmesidir. Bununla ilgili tüm öğretiler, günlük dünyada gördüğümüz şeylere anlam vermeye çalışır. Rasyonel seçim teorisi, insanların, grupların ve toplumun neden özel maliyetlere ve ödüllere dayanarak belirli seçimler yaptığını açıklar. 

Ayrıca, bu teori mantıksız görünen davranışları açıklamaya yardımcı olabilir. Rasyonel seçim teorisinin temel fikri, tüm davranışların rasyonel olduğu olduğundan, herhangi bir eylem altta yatan rasyonel motivasyonları için araştırılabilir. 

Bu nedenle, rasyonel seçim teorisinin temel avantajları şunlardır:

• Rasyonel karar verme süreci bireysel ve kolektif davranışları açıklamayı desteklemektedir.
• Dünyada gözlemlediğimiz şeylere anlam vermeye çalışır.
• Rasyonel yaklaşım, irrasyonel görünen veya kulağa mantıksız gelen davranışları açıklar. 

Teorinin dezavantajları şunlardır:

• Bireyler her zaman rasyonel kararlar alamazlar.
• Gerçekte, insanlar genellikle duygular gibi rasyonel olmayan dış faktörlerden etkilenirler.
• Bireyler, her seferinde en rasyonel kararları vermek için ihtiyaç duyacakları bilgilere tam olarak erişemezler.
• İnsanlar bazı miktarlara diğerlerinden daha fazla değer verir. 

Rasyonel seçim teorisi örnekleri

Rasyonel karar verme modeline göre, insanlar maliyetlerini en aza indirirken faydalarını en üst düzeye çıkarmaya çalışarak kararlar alırlar. Bu nedenle, rasyonel yatırımcılar çok düşük fiyatlı hisse senetlerini hızlı bir şekilde satın alacak ve çok yüksek fiyatlı hisse senetlerini kısa sürede satacaklardır. 

Rasyonel bir tüketicinin bir örneği de iki araba arasında seçim yapan biridir. Araba B, Araba A’dan daha ucuzdur ve bu nedenle tüketici B seçeneğini satın alır.

Rasyonel seçim teorisi nedir?

Rasyonel seçim teorisinin kilit noktası, insanların raftan rastgele ürünler seçmemesidir. Bunun yerine, analize dayalı bir karar verirler. İlk olarak, çeşitli seçeneklerin maliyetlerini ve faydalarını göz önünde bulunduran ve bunları birbirleriyle karşılaştıran mantıklı bir karar verme süreci kullanırlar. Ardından, en fazla fayda veya en az maliyet sağlayan seçeneği seçerler. 

Başka bir deyişle, rasyonel seçim teorisi, insanların kendi çıkarlarına dayanarak mantıklı kararlar veren rasyonel varlıklar olduğunu belirtir. Teorinin kökleri mikroekonomiye dayanır, ancak kriminoloji ve siyaset bilimi gibi diğer alanlara da uygulanmıştır. Oy verme davranışından insanların neden suç işlediğine kadar her şeyi açıklamak için kullanılmıştır. 

Rasyonel seçim teorisini kim kurdu?

İskoç bir ekonomist olan Adam Smith, rasyonel seçim teorisinin babası olarak kabul edilir. Smith, 1776 tarihli “Milletlerin Zenginliği & Doğası ve Nedenleri Üzerine bir İnceleme” adlı kitabında görünmez el fikrini ortaya koydu. 

Görünmez el, kendi çıkarlarını takip eden insanların nihayetinde topluma fayda sağladığı kavramıdır. Bunun nedeni, kaynakları ve üretimi optimize etmeye yardımcı olan sürekli kararlar almalarıdır. 

Örneğin, bir işletme sahibi daha fazla kazanmak için yeni bir mağaza açmaya karar verebilir. Bununla birlikte, bunu yapmak aynı zamanda iş yaratacak ve ekonomiye katkıda bulunacaktır.

Rasyonel seçim teorisinin temel amaçları nelerdir?

Rasyonel seçim teorisinin temel amacı insan davranışını daha iyi anlamaktır. İnsanların nasıl karar verdiğini anlamak, belirli durumlarda ne yapacaklarını tahmin etmeyi kolaylaştırabilir. 

Bireylerin ve daha büyük grupların neden belirli maliyetlere ve ödüllere dayanarak belirli seçimler yaptığını açıklar. Teoriye göre, bireyler kendilerine azami fayda sağlayacak seçimler yapmak için kendi çıkarlarını kullanırlar. Daha sonra, seçenekleri karşılaştırır ve tartar ve kendilerine en iyi şekilde hizmet edeceğini düşündüklerini seçerler. 

Uluslararası ilişkilerde rasyonel seçim teorisi nedir?

Hükümetler, devletler, sivil toplum kuruluşları ve çok uluslu şirketlerin hepsi insanlarla birlikte var olur. Bu organizasyonların eylemlerini anlamak için, onları yöneten insanların eylemlerini ve düşüncelerini anlamak zorundayız. 

Rasyonel seçim teorisi, devletlerin neden kendi kararlarını verdiklerini daha iyi anlamak için bu alana uygulanabilir. Buna ek olarak, bu teori liderlerin ve bu organizasyonlardaki diğer önemli kişilerin nasıl karar verdiğini açıklamaya yardımcı olur. Rasyonel seçim teorisi, bu aktörlerin gelecekteki eylemlerini de tahmin edebilir. 

Rasyonel seçim teorisinin güçlü yönleri nelerdir?

Bu teorinin birçok güçlü yanı arasından bir tanesi uygulamasının çok yönlülüğüdür. İnsan davranışını daha iyi açıklamak için birçok farklı disipline uygulanabilir. 

Bir diğer güçlü yönü ise insanların kendi çıkarlarına göre karar veren rasyonel varlıklar olduğunu düşünmesidir. Bu, insanların yaptıkları şeyi neden yaptıklarını anlamanın önemli bir parçasıdır. 

Rasyonel seçim teorisi aynı zamanda bireyleri sağlam ekonomik kararlar almaya teşvik eder. Ve onları yaparak, gelecekte tercihlerini en üst düzeye çıkarmalarını sağlayacak daha fazla araç edinebilirler. 

Sonuç

Rasyonel seçim teorisi, insan davranışını açıklamak için kullanılabilecek güçlü bir araçtır. İnsanların kendi çıkarlarına dayalı kararlar veren rasyonel varlıklar olduğunu düşünebilme yeteneği de dahil olmak üzere birçok güçlü yönü vardır.

Ek olarak, teori bireyleri sağlam ekonomik kararlar almaya teşvik eder. İnsanlar bunu anlayarak ve uygulayarak hayatlarını ve çevrelerindeki dünyayı geliştirebilirler.